بنگاه مستقل خیریه آبلوله :
بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند از جمله بزرگترین موسسات وقف عام در استان خراسان جنوبی و شاید ایران می باشد که در تامین آب به عنوان یکی از حیاتی ترین ماده مورد نیاز مردم شهر بیرجند نقش بسزایی داشته است . این بنگاه، اولین سازمان آبرسانی در ایران است که در سال ۱۳۰۲ در شهر بیرجند شروع به فعالیت کردهاست. چگونگی شکل گیری و برپایی بنگاه آب لوله و بخشهای سازمانی آن به شرح ذیل می‌باشد:
برپایی و تأسیس :
در روزگاران گذشته برای تأمین آب شهر بیرجند، آب انبارهایی توسط افراد خیر و نیکوکار ساخته شده بود که ازآب قنوات و آبادیهای دامنه کوه باقران پر می‌گشت و تنها منبع تأمین آب شرب اهالی در تابستان به حساب می‌آمد. در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی ۳۰ نفر از خیرین بیرجند برای رفع مشکل آب شرب شهرتصمیم به خرید روستایی به نام علی آباد روی سینه گرفته و تا سال ۱۳۲۸ جمعاٌ ۱۲۲۰ سهم از ۱۴۴۰ سهم مالکیت آب و اراضی این روستا و دشت کاوه را خریداری و وقف بر تامین آب شرب شهر نمودند . انتقال آب این روستا به شهر به وسیله لوله های چدنی و به طول ۹ کیلومتر انجام گرفته که این لوله ها بخشی از هندوستان خریداری و به وسیله شتر از راه کویر به بیرجند حمل شد و مقداری نیز از کمپ انگلیسی ها از سفیدابه به بیرجند منتقل گردید. برای اینکه این صدقه جاریه پایدار بماند خیرین مورد بحث با تاسیس موسسه ای به نام بنگاه مستقل آب لوله بیرجند اقدام به تدوین اساس نامه ای نموده و آن را در قالب یک شرکت وقفی عام به شماره یک در سال ۱۳۲۷ به ثبت رسانده و در ماده ۸ اساس نامه وقفیت ان مورد تاکید قرار گرفته است . استفاده از آب انبارها به علت بهداشتی نبودن آنها سبب شیوع انواع بیماریها می‌گردید. لذا در زمانی که هنوز هیچ یک ازشهرهای ایران دارای آب لوله کشی نبود، اولین اندیشه‌های لوله کشی و آبرسانی بهداشتی در بیرجند جوانه زد. این دوران‌مقارن با پایان جنگ جهانی اول بود و لوله‌هایی که ارتش انگلستان برای لوله کشی اردوگاههای نظامی خود به منطقه سفیدانه‌واقع در ۲۵۰ کیلومتری بیرجند و نقاط دیگر آورده بودند و بلااستفاده باقی مانده بود، برای استفاده در این طرح مورد توجه‌قرار گرفت. برای تأمین آب مورد نیاز نیز بعضی از مالکین قریه علی‌آباد سهم خود را از قنات علی‌آباد واگذار نمودند وهمچنین برای فراهم نمودن سرمایه، تقریباً تمامی متمولین شهر گرد هم آمده و هر کسی به فراخور تمکن مالی خود مبلغی‌کمک نمود.
اهداف :
غرض از تشکیل بنگاه، اداره امور مربوط به حفظ و نگهداری مسیر لوله‌های آب بیرجند و نیز توسعه شبکه لوله‌کشی این‌شهر بمنظور بهره‌مندی عمومی سکنه شهر، عنوان می‌کند.
مؤسسین : ترکیب هیئت مؤسسین بنگاه، شامل گروهی ۳۰ نفر شامل روحانیون طراز اول، متمولین بازار و سیاستمداران وقت ازجمله نماینده منطقه و تعدادی از فرهنگیان بود.
اولین شیرینی پز نان لوله :
مادر رمضان معروف به سکینه تلوسک نام اولین شیرینی پز نان لوله در بیرجند است . گفته شده که او در خانه ی یکی از ثروتمندان شهر پیش خدمتی می کرده آن خانواده قالب این شیرینی را از روس آورده بودند و سکینه هم چون در این خانه کار می کرده پس به مرور زمان کار با این قالب و طرز تهیه این شیرینی را می آموزد . بنا به وصیت زن خانه پس از مرگش قالب را به سکینه می دهند تا از آن استفاده کند .پس از آن او به خانه های مردم می رفت , و برای آنها نان لوله می پخت و از این راه درآمد خوبی هم داشت .گویا برای اینکه کسی ازروی این قالب برای خودش نسازد , هیچ وقت این قالب را از خودش دور نمی ساخت و آن را به کسی نمی داد . و در پایان هم توسط چراغ پریموس سوخت و کتاب زندگیش بسته شد .
اولین سینماهای بیرجند :
اولین سینما در بیرجند در سال ۱۲۹۲ شمسی , توسط آقای محمد رضا صمصام الدوله حاکم زابل ساخته شد . این سینما از برق کارخانه ای بنام “مارشال” استفاده می کرد و به نمایش فیلم های صامت می پرداخت. دومین سینما در سال ۱۳۴۰ در میدان مرکزی بیرجند توسط آقای محمد رضا فریدونیان , تاسیس گردید که بعد ها به سینما فردوسی شهرت یافت . سومین سینما در سال ۱۳۴۵ توسط آقایان رضا کاشانی و احمد خزائنی بنام سینما پارس دایر گردید که در حال حاضر به سینما قدس مشهور می باشد .در حال حاضر سینما های فردوسی و قدس زیر نظر بنیاد مستضعفان خدمات خود را ارائه می دهند .
