نخستین بار نام بیرجند در اسناد مكتوب در كتاب معجم البلدان، قرن هفتم هجری قمری آمده كه این شهر را از زیباترین بلدیه قهستان معرفی كرده است. همچنین سیاحان و مورخانى چون ماركوپولو ، یاقوت حموی، مقدسی، حمدا… مستوفی و حافظ ابرو در كتابهاى خود از این شهر به نوعی یاد نموده اند. بیرجند مركب از دو جزء«بیر» و «جند» است كه هر دو بخش آن در زبان پارسی باستان واژهاى مستقل و داراى معنا و مفهوم اساطیری و تاریخی میباشد كه این دو جزء باهم معنى «شهرتوفان» یا شهر «صاعقه» را میدهد.كشفیات اخیر باستان شناسان در منطقه بیرجند حاكی از این است كه نواحی مزبور علاوه بر اینكه محل سكونت یا معبر انسانها در پیش از تاریخ بوده، رد پاى قوم ساگارتى یكی از اقوام كوچ نشین پارسی را نیز در خود به یادگار گذاشته است كه نمونه بارز آن كهن ترین اثر كشف شده بیرجند به نام سنگ نگار لاخ مزار كوچ میباشد كه بر آن نقوش پیش از تاریخ، علائم پیكتوگرافی یا تصویری و كتیبه هاى خط عربی نیز به چشم میخورد.
قرائن و شواهد نشان دهنده این است كه آبادانى و رونق شهر بیرجند از دوره صفویه به بعد بوده، كه تقریباً تا اواسط دوره قاجاریه معماری و بافت هماهنگی را دربر داشته است. یادمانهاى تاریخی بیشمار در این شهر، خانه هاى گلی و گنبدی شكل و كوچه هاى پیچ در پیچ، قراولخانه هاى بیدار و كاروانسراهاى پرجنب و جوش حكایت از دفاع در برابر دشمن بیگانه و یا مبارزه با توفان شن دارد. با توجه به همه این عوامل شناخت گذشته شهر بیرجند با عناصری چون میدانهاى كوچك، آب انبارهاى قدیمی، مساجد و حمامهاى عمومی میسر میگردد. روی هم رفته شهر بیرجند داراى 19 محله معتبر و مهم بوده است.
طراحی سایت شهرداری توسط ایراکد
